Μάνος Χατζιδάκις Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΝΑΡΧΙΚΟΣ

Αναδημοσίευση από το περιοδικό Schooligans (7.12.2007)

Συμπληρώνονται φέτος 10 χρόνια από τον θάνατό του.
Θα γίνουν αφιερώματα, “ο Mεγάλος Eρωτικός”,
θα ξανακουστούν τραγούδια του, “πόσο μας λείπει”,
κι ύστερα σιωπή. Γιατί ήταν - και είναι - επικίνδυνος.

"Είμαι μαζί σας!"

...Μια μωβ σκιά Μαΐου ξάπλωσε στον τόπο. Όσα συνέβησαν στα Εξάρχεια και στη Νομική Σχολή. Και στην οδό Σκουφά και Σόλωνος, Μαυρομιχάλη και Ιπποκράτους, ενόχλησαν τους Έλληνες πολίτες και αγανάκτησαν τον Τύπο ολόκληρο. Γιατί δεν τους εξολοθρεύουν και δεν τους σπάνε το κεφάλι. Γιατί δεν ρίχνουν δακρυγόνα. Και η Σύγκλητος και οι φοιτητές όλων των παρατάξεων, όλοι αγανακτισμένοι με τα τριάντα - εκατό παιδιά που δεν το βάζουν κάτω, δεν εννοούνε να παραδεχτούν πως η όποια ελευθερία ανήκει μόνο στους αστυνομικούς και τους ηλικιωμένους. Που δεν μπορούν να αντιληφθούν γιατί καταδιώκονται αδιάκοπα, προπηλακίζονται ατελείωτα και συνεχώς υποχρεούνται να δέχονται εξευτελισμούς. Κι ο προπηλακισμός αρχίζει από τον δάσκαλο, τον επιστάτη του σχολείου, από τον οδηγό και τον εισπράκτορα του λεωφορείου, απ' τον καθηγητή και τον δημόσιο λειτουργό ως τον δημόσιο υπάλληλο, από τους αξιωματικούς κι εκπαιδευτές στο κέντρο κατατάξεως ως τον τυχαίο μοτοσικλετιστή της τροχαίας που θα του ζητήσει άδειες, ταυτότητες και πιστοποιητικά. Ως τον γιατρό του νοσοκομείου που θα τον πάνε σηκωτό, ύστερα από τη γροθιά του οργάνου της τάξεως. Και το γνωρίζουμε πολύ καλά.
Εξύβριση αρχής - έτσι ονομάζεται η απαίτηση εξηγήσεων. Χειροδικία κατά της αρχής - έτσι είθισται ν' αποκαλείται η ενστικτώδης κίνηση του αμυνόμενου νέου. Και η ιστορία δεν έχει τέλος. Η ανωνυμία και η εισαγγελική αρχή θα του προσφέρει ή μια τραυματική αγανάκτηση ισόβια ή τον επιζητούμενο από την πολιτεία ευνουχισμό του. Αυτή είναι μια καθημερινή πραγματικότητα και δυστυχώς γνησίως ελληνική τα πρόσφατα και τελευταία σαράντα χρόνια - όσα είχα δηλαδή την ευτυχία να ζήσω σαν επώνυμος πολίτης εις τούτον τον ένδοξον κατά τα άλλα τόπον μας.

Μια μωβ σκιά Μαΐου σκέπασε την Αθήνα. Κι όμως δεν βρέθηκε ένας δημοσιογράφος, μια εφημερίδα ν' αγανακτήσει και να διαμαρτυρηθεί, να καταγγείλει την αλήθεια για αυτό το τρίγωνο του αίσχους. Σκουφά, Μαυρομιχάλη και Ιπποκράτους. Κι άρχισε μια σκόπιμη, ύποπτη κι έντεχνη σύγχυση τριών ασχέτων μεταξύ των περιπτώσεων. Οι νεαροί των Εξαρχείων να παρουσιάζονται ίδιοι με τους αλήτες των γηπέδων, τους επονομαζόμενους χούλιγκανς, και επιπλέον να καλλιεργείται η εντύπωση στην κοινή γνώμη, με στήλες ολόκληρες των θλιβερών εφημερίδων μας, ότι οι νέοι αυτοί, οι αναρχικοί, είναι οι βομβιστές και ίσως οι πιθανοί δράστες των δολοφονιών ή εμπρησμών. Και φυσικά, όταν με το καλό τελειώσει η δίωξη των εκατό, σαράντα ή είκοσι παιδιών και η όλη επιχείρηση στεφθεί μ' «επιτυχία», να πάρει τις διαστάσεις ενός πραγματικού θριάμβου... κατά του εγκλήματος. Την ίδια ώρα που δολοφονούνται εκδότες και οι δολοφόνοι δεν ανευρίσκονται. Δολοφονούνται πολίτες και οι δολοφόνοι δεν αποκαλύπτονται. Πεθαίνουν νέοι από ξυλοδαρμούς και οι δράστες κυκλοφορούν ανενόχλητοι και, τέλος, δεν ...ανακαλύπτονται. Την ίδια ώρα η πολιτεία αγανακτεί διότι υπάρχουν μερικά ζωντανά της κύτταρα που αντιδρούν άτεχνα, ανοργάνωτα, ίσως μ' αφέλεια, σ' όλην αυτή την οργανωμένη κρατική ασχήμια, αντί να βλογάμε τον Θεό που βρίσκονται ακόμη μερικοί που δεν συνήθισαν στην «παρουσία του τέρατος». (...) Κορίτσια κι αγόρια με γυαλιά, έτσι καθώς κοιτάτε με απορία κι αγανάκτηση για ό,τι συμβαίνει γύρω σας, είμαι μαζί σας. Και σας αγαπώ.

Κυπουργός:

Ο αληθινός αναρχικός

Τη διαφορά ανάμεσα στον αληθινό αναρχικό και στο γιαλαντζί αναρχικό την έμαθα κοντά στον Μάνο Χατζιδάκι.

Το 1975, λίγο μετά τη χούντα, μια παρέα νέων ανθρώπων περπατούσαμε μαζί με τον Μάνο κάπου στο Παγκράτι. Ήταν η εποχή που ο Χατζιδάκις είχε ξεκινήσει το Γ' Πρόγραμμα (ένα αναρχικό πρόγραμμα στο κρατικό ραδιόφωνο), αλλά και η εποχή των εύκολων συνθημάτων. Όπως περνούσαμε, λοιπόν, μπροστά από μια ταβέρνα, ακούμε ξαφνικά κάποιον να φωνάζει τον Χατζιδάκι «φασίστα». Εμείς παγώσαμε. Γυρνάμε και βλέπουμε μια ομάδα «προοδευτικών» σκηνοθετών του νέου ελληνικού κινηματογράφου, με μακριά μαλλιά και μούσια. Ο Χατζιδάκις, ατάραχος, πλησιάζει την ομάδα και λέει: «Ποιος από σας το είπε αυτό;». Κανείς δεν απαντάει. Πάω εγώ να πω κάτι, αλλά ο Χατζιδάκις με ένα νεύμα με σταματάει. Και γυρνώντας προς την ομάδα ξαναρωτάει: «Ποιος από σας το είπε αυτό;». Αυτοί σιωπή. Οπότε εκείνος τους κοιτάζει λίγα δευτερόλεπτα και τους λέει: «Αν αυτός ο χαρακτηρισμός με διαφοροποιεί από εσάς, τον αποδέχομαι ευχαρίστως».

"Ο μόνος που δεν το βούλωσε" • Γνώρισα τον Χατζιδάκι το '83. Είχε έρθει να με δει σε μια απ' τις πρώτες μου παραστάσεις. Θυμάμαι ότι δεν καθόταν πρώτη σειρά, καθόταν πίσω. Στο τέλος ήρθε και μου είπε: "Ο λόγος σας ακολουθεί αοράτως μια μελωδία". Δεν πολυκατάλαβα τι εννοούσε. Είχα τέτοιο θαυμασμό που ασχολιόταν ο Χατζιδάκις να μου πει πέντε κουβέντες, που ό,τι και να μου'λεγε εκείνη τη στιγμή, "ευχαριστώ" θα έλεγα. • Πολύ αργότερα συνειδητοποίησα ότι η διδασκαλία μου στους ηθοποιούς βασίστηκε σ' αυτή τη φράση του Χατζιδάκι. Πρώτα τους μαθαίνω τη μουσική του κειμένου και μετά τους μαθαίνω το κείμενο. Μου στάθηκε εξαιρετικά στην "περίοδο του στρατού". Βγήκε τότε η "Αυριανή" και άρχισε να ρίχνει λάσπη. Η "Αυριανή" ήταν ο μπράβος που εκτελούσε τις επιθυμίες του ΠΑΣΟΚ. Και όλοι οι καλλιτέχνες το βουλώσανε! Ολοι εκτός από τον Χατζιδάκι. (σ.σ. Η "Αυριανή" κατηγόρησε τον Λαζόπουλο ότι πάει να γλιτώσει τον στρατό με "τρελόχαρτο", πιέζοντας την κυβέρνηση να μην του το επιτρέψει. Ο Χατζιδάκις έκανε τότε την εξής δήλωση: "Χίλιες φορές ντροπή, μια κυβέρνηση να καθοδηγείται από μια "φυλλάδα" εσχάτης υποστάθμης. Η τελευταία αυτή ενέργεια εναντίον του Λαζόπουλου διδάσκει όλους μας και προπάντων του νέους να γίνουν φανατικοί απάτριδες. Οσο για μένα, εάν η έννοια ΕΛΛΑΣ περιέχει "Αυριανή" δεν θέλω να λέγομαι Έλληνας. Δεν νιώθω τίποτα κοινό με αυτό το τερατόμορφο περιεχόμενο"). • Ένα βράδυ τρώγαμε μετά από μια συναυλία του. Και μου είπε κάτι που γέλασα πάρα πολύ: "Πριν ξεκινήσω να διευθύνω την ορχηστρα αισθάνομαι 60 χρονών. Την ώρα που διευθύνω αισθάνομαι ότι είμαι 20 και είναι πάρα πολύ ωραίο συναίσθημα αυτό. Μόλις τελειώνει η συναυλία αισθάνομαι 60+20=80!" • Εμένα με μάγευε και ο τρόπος που μίλαγε, ο τρόπος που κινούσε το χέρι του, ο τρόπος που ησύχαζε την ορχήστρα. Ακόμα και ο τρόπος που ακούμπαγε να πάρει ένα ποτήρι. Ηξερες ότι δεν μπορείς να ξαναπιάσεις το ποτήρι αλλιώς, αυτός ήταν ο μοναδικός τρόπος να ακουμπάς ένα ποτήρι. • Δε συνέδεε το ταλέντο του με την αποδοχή από τον κόσμο. Αυτό είναι πολύ σπάνιο για έναν καλλιτέχνη, γιατί ο καλλιτέχνης μοιάζει με το ζητιάνο. Θέλει να επαιτεί τα φράγκα, το χειροκρότημα, για να καταλάβει στο τέλος από αυτά που μάζεψε αν πήγε καλά η ζητιανιά του. Ήταν διορατικός. Θυμάμαι τη συναυλία στο Λυκαβηττό που είπε εκείνο το απίστευτο "Να φύγετε!" στο κοινό... (σ.σ. Θέατρο Λυκαβηττού, 2/7/86: O Xατζιδάκις ανεβαίνει στη σκηνή, χειροκροτήματα, τα φλας αστράφτουν. Zητάει ευγενικά από τους φωτογράφους να αποχωρήσουν για να ξεκινήσει. Mόλις όμως ξεκινάει να διευθύνει, επιστρέφουν. Tους το ξαναζητάει, αυτή τη φορά σε αυστηρό ύφος. Tο ίδιο σκηνικό επαναλαμβάνεται μία, δύο, τρεις φορές, ώσπου κάποια στιγμή ο Χατζιδάκις διακόπτει το τραγούδι στη μέση. Τότε το μισό κοινό αρχίζει να χειροκροτάει και το άλλο μισό να γιουχάρει. Ο Χατζιδάκις οργισμένος παίρνει το μικρόφωνο και λέει προς τους θεατές "Να φύγετε! Να πάτε στα σπίτια σας!". Το "λαϊκό" κοινό φωνάζει "Είσαι φασίστας! Τα λεφτά μας πίσω!". Ο Χατζιδάκις απαντά: "Δεν πρόκειται να σας ξαναδώ ποτέ στη ζωή μου!". Tελικά κάποιοι έφυγαν, οι περισσότεροι έμειναν και η συναυλία έγινε.) ...Eίχε δει τον τρόπο που θα παρακμάσει η κοινωνία και έβγαλε τον εαυτό του απ' έξω. Eίχε νιώσει αυτό το "πλιάτσικο", το "γιούργια" που θα γινόταν στα ταμεία, στον πολιτισμό, παντού. • Είναι ο μεγαλύτερος δημιουργός που συνάντησα ποτέ.

Tο πανκ, ο Xατζιδάκις και η επανάσταση Tην εποχή που ήμουν έφηβος -τέλη δεκαετίας '70- δεν υπήρχε μουσική για μένα και τους φίλους μου. Θυμάμαι να έχουμε βγει στους δρόμους ανήσυχοι, φρικιά, αλλά χωρίς μουσική. Το ροκ μάς είχε κουράσει -το ακούγαμε σαν απόηχο της δεκαετίας του '60. Και όλοι οι μεγάλοι ήρωες εκείνης της γενιάς είχαν πεθάνει ή είχαν γίνει επιχειρηματίες που είναι το ίδιο πράγμα. Aπ' την άλλη, από τη μέρα που έπεσε η Xούντα, μας είχαν φάει τ' αυτιά για έναν μεγάλο Έλληνα συνθέτη, τον Θεοδωράκη, που έγραφε επαναστατικά τραγούδια. Περιμέναμε πώς και πώς να τον ακούσουμε. Και ο πρώτος δίσκος που άκουσα ήταν με τον Nταλάρα να λέει "Tη Pωμιοσύνη μη την κλαις"… Mου' ρθε να βάλω τα κλάματα. Ηταν μία από τις μεγαλύτερες μουσικές απογοητεύσεις της ζωής μου. Μου φάνηκε -σαν ήχος, σαν ύφος, σαν λόγια- κάτι τελείως ξεπερασμένο. Kατάλληλο μόνο για soundtrack της ΚΝΕ. Επαναστατικά τραγούδια του βουνού όταν εμείς ήμασταν ήδη στις λεωφόρους. Eμένα όλο αυτό το πακέτο “KNE-Θεοδωράκης-Eπανάσταση” μου βρώμαγε. Συν του ότι είχα μία φυσική κόντρα με τον πατέρα μου, ο οποίος ήταν πολύ αυστηρός και ξαφνικά ανακάλυπτα ότι είναι κομμουνιστής. Δηλαδή ποια επανάσταση και ποιο κόμμα, όταν εγώ το κόμμα το είχα μες στο σπίτι μου και ήθελε να μου επιβάλει να κόψω τα μαλλιά μου, να μη φοράω τα πουκάμισά μου απ' έξω και να γυρνάω νωρίς; Και ξαφνικά σκάει το πανκ. Κι εμείς βρίσκουμε επιτέλους μία ταυτότητα. Αυτή η μουσική κουβαλούσε έναν κυνισμό κι έναν μηδενισμό. Εδινε δύναμη σ' όλους εμάς, τα σκληρά αγοράκια, που είχαμε βγει στους δρόμους, λέγαμε όχι στον κόσμο και ζούσαμε την παραφροσύνη της ηλικίας μας έτσι όπως έπρεπε να τη ζήσουμε. Ο Χατζιδάκις σ'όλα αυτά υπήρχε και δεν υπήρχε. Είχα ακούσει μικρός, τελείως συμπτωματικά, "Τα τραγούδια της Ελένης" και είχα συγκινηθεί. Ελένη λένε και την αδερφούλα μου και κάπως το είχα δει ποιητικά το θέμα… Και αργότερα, όταν αλητεύαμε, πάντα θα βρίσκαμε μια στιγμή ν' ακούσουμε "Το Χαμόγελο της Τζοκόντας" στο μπαλκόνι ενός φίλου ή σε μια παραλία στην Κρήτη μετά από άπειρα μεθύσια, κουρασμένοι… Αλλά ως εκεί. Μύθος Χατζιδάκι δεν υπήρχε για μας. Εμείς κόβαμε φλέβες για τους Sex Pistols, τους Clash, τους Cure… Τώρα πια που πέρασαν τα χρόνια και είμαι 40φεύγα, συνειδητοποιώ τι ακριβώς είχε συμβεί. Από ένστικτο ξέραμε ποιοι άνθρωποι μας υποστήριζαν. Σε μια εποχή που εμείς κάναμε επίδειξη αναισθησίας και κυνισμού, ο Χατζιδάκις είχε διαπεράσει την πανοπλία του πανκ και είχε τρυπώσει μες στην ψυχή μας. Τι έκανε; Κράταγε την τρυφεράδα μας ζωντανή. Μας έδινε κουράγιο και πίστη ότι μπορούμε να πετάξουμε πάνω από έναν κόσμο που μισούμε. Μας επανέφερε στη σωστή στάση. Εκανε μέσα μας μια επανάσταση. Και τον ευγνωμονώ γι' αυτό.

"Δεν θα υπήρχα αν δεν υπήρχε" • Αποφάσισα να γίνω μουσικός γιατί στα 14 άκουσα Χατζιδάκι. Δεν θα υπήρχα αν δεν υπήρχε. • Σε ηλικία 26 ετών κάνω την πρώτη μου συναυλία. Λίγο πριν την κάνω, βρίσκω το τηλέφωνό του -του ήμουν εντελώς άγνωστος- τον παίρνω και του λέω: "Κύριε Χατζιδάκι, λέγομαι Σταμάτης Κραουνάκης, κάνω μία συναυλία και ο λόγος που κάνω αυτή τη συναυλία είναι ότι υπάρχετε. Αν δεν έρθετε εσείς, δεν έχει νόημα να την κάνω"... Και ήρθε! • Τον συνάντησα δυο-τρεις φορές στου Φλόκα που έπινε καφέ μαζί με τον Γκάτσο. Αυτοί μιλούσαν, εγώ άκουγα. Τι να πω εγώ, ένα παιδάκι; Και μόνο που μύριζα την κολόνια του ήταν αρκετό για μένα. • Τον είχα ρωτήσει κάποτε σε ποια ηλικία συνειδητοποίησε -γιατί με είχε απασχολήσει και μένα- τη βασική του σύγκρουση με την ιδέα του κρατικού μηχανισμού. "Πάντα ήμουν σε σύγκρουση" μου απάντησε. "Αλλά στα 30 μου ήταν που κατάλαβα ότι είμαι καταδικασμένος να ζήσω σ' αυτή τη χώρα". • Κατά την κρίση μου, είναι ο μεγαλύτερος μουσικός της Ελλάδας. Με απόσταση απ' τον Μίκη, τον επίσης σημαντικό. • Ωραία ερώτηση! "Γιατί ν' ακούει ένας έφηβος Χατζιδάκι;" Καταρχήν, γιατί είναι πολύ σεξουαλικός συνθέτης. Βοηθάει! Και πριν και μετά και κατά την διάρκεια... • Μπορούσε να χάσει το πιο σημαντικό επαγγελματικό ραντεβού για μια ξαφνική ερωτική περιπέτεια... Είχε τ' αρχίδια να κυνηγάει το εφήμερο. Διαβάστε επίσης Gaza strip, The untold Story. Η ιστορία του πολέμου στην Γάζα όπως την βιώνει και την καταγράφει στο blog ένας 23χρονος Παλαιστίνιος. Για έναν κόσμο που δεν κουράστηκε ακομα να φτιάχνει "Άννα Φρανκ".... και επαναλαμβάνεται... άλλοτε ως τραγωδία και άλλοτε ως αιμοβόρος σαρκασμός.